Theses metadata

“Data exchange” service offers individual users metadata transfer in several different formats. Citation formats are offered for transfers in texts as for the transfer into internet pages. Citation formats include permanent links that guarantee access to cited sources. For use are commonly structured metadata schemes : Dublin Core xml and ETUB-MS xml, local adaptation of international ETD-MS scheme intended for use in academic documents.

Export

Creator:	Cupara, Nevena, 1993-
Title:	Procjena zdravstvenog rizika unosa teških metala voćem i povrćem u industrijskom podrućju–studija slučaja: Pljevlja, Crna Gora
Copyright date:	2023
Trajni link:	https://phaidra.ucg.ac.me/detail_object/o:1832?tab=0#mda
Pregled teze:
Download link:
Select license:	Autorstvo-Nekomercijalno-Bez prerade 3.0 Srbija (CC BY-NC-ND 3.0)

Academic metadata

Theses Type:	Doktorska disertacija
Academic Expertise :	Prirodno-matematičke nauke
Academic Title:	doktor nauka - biološke nauke
University:	Univerzitet Crne Gore
Faculty:	Prirodno-matematički fakultet
Group:	Studijski program Biologija

Other Theses Metadata

Title translated:	Health risk assessment of heavy metal intake by fruits and vegetables in the industrial area - case study: Pljevlja, Montenegro
Publisher:	[N. Cupara]
Format:	PDF/A (174 lista)
Other responsibilities:	Krivokapić, Slađana, 1969- (mentor)
Other responsibilities:	Nikolić, Irena, 1971- (komentor)
Other responsibilities:	Pajević, Slobodanka (član komisije)
Other responsibilities:	Đurović, Dijana, 1970- (član komisije)
Other responsibilities:	Bigović, Miljan, 1984- (član komisije)
Abstract:	Ovim radom obuhvaćena je procjena ekološkog i zdravstvenog rizika povezanog sa sadržajem teških metala u poljoprivrednim zemljištima (As, Hg, Pb, Cd, Cu, Zn, Cr) i odabranom voću (jabuka) i povrću (krompir, cvekla, šargarepa, crni luk, zelena salata i spanać), sakupljanim u blizini starog jalovišta rudnika olova i cinka (ROC), termoelektrane koja kao izvor energije koristi ugalj (TEP), otvorenog kopa rudnika uglja (RUP), kao i kontrolnog lokaliteta udaljenog od izvora zagađenja (K) u opštini Pljevlja. Ukupno 50 uzoraka zemljišta i u prosjeku 37 uzoraka svake analizirane biljne vrste sa navedenih lokaliteta sakupljano je u toku jeseni 2020. i 2021. godine. Procjena zagađenja i ekološkog rizika zemljišta vršena je kroz upotrebu indeksa zagađenja (IGeo, Cf, PLI, Er, RI). Navedeni indeksi zagađenja ukazali su na najveću kontaminaciju na lokalitetu ROC, praćenu zagađenjem na lokalitetu RUP i TEP, respektivno, dok na kontrolnom lokalitetu nije uočena kontaminacija poljoprivrednog zemljišta. RI vrijednosti ukazale su na znatan ekološki rizik lokaliteta ROC i RUP, umjeren ekološki rizik TEP i nizak ekološki rizik lokaliteta K. Zdravstveni rizik kroz različite puteve izloženosti (ingestija, dermalni kontakt, inhalacija) procijenjen je u poljoprivrednom zemljištu i kroz unos voća i povrća. Dermalni kontakt je identifikovan kao glavni faktor koji doprinosi kancerogenom riziku izloženosti zemljištu. Ovaj put izloženosti uočen je kao dominantan i za nekancerogeni zdravstveni rizik izloženosti poljoprivrednom zemljištu za lokalitet MLZ, dok je za ostala tri lokaliteta ingestija bila osnovni put izlaganja. Zdravstveni rizik bio je najveći na lokalitetima ROC i RUP, a najniži na kontrolnom lokalitetu. U odabranim vrstama voća i povrća identifikovano je prisustvo samo Cu i Zn, dok su ostali teški metali bili ispod limita detekcije instrumenata. Zbog toga bilo je moguće izvesti samo procjenu nekancerogenog zdravstvenog rizika unosa navedenih biljnih vrsta. Nekancerogeni zdravstveni rizik unosa voća i povrća prisutan je za djecu i odrasle na svim ispitivanim lokalitetima, sa izuzetkom rizika za odrasle na kontrolnom lokalitetu, pri čemu je najniži nekancerogeni rizik za obje populacije rizik uočen na lokalitetu K. Najveći doprinos ukupnom nekancerogenom riziku na sva četiri lokaliteta imali su spanać i zelena salata, koji se mogu klasifikovati kao najbolji akumulatori teških metala među ispitivanim vrstama. Imajući u vidu značajnost Pljevalja kao najvećeg industrijskog centra u Crnoj Gori, ovakvi rezultati mogu biti dobra polazna tačka donosiocima odluka za rješavanje prioritetnih problema zagađenja u ovoj opštini, čiji je uticaj na zdravlje stanovništva sveprisutan.
Abstract:	This scientific work includes an assessment of ecological and health risks associated with the content of heavy metals in agricultural soil (As, Hg, Pb, Cd, Cu, Zn, Cr) and selected fruit (apple) and vegetables (potato, beet, carrot, onion, lettuce and spinach), collected near the old tailings pond of lead and zinc mine (MLZ), coal-fired thermal power station (CFPS), an open pit coal mine (CM), as well as a control site remote from the pollution sources (C) in the municipality of Pljevlja. A total of 50 soil samples and an average of 37 samples of each analyzed plant species were collected during the fall of 2020 and 2021. Soil pollution and ecological risk assessment were performed through the use of pollution indices (IGeo, Cf, PLI, Er, RI). The aforementioned pollution indices presented the highest contamination at the MLZ site, followed by pollution at the CM and CFPS sites, respectively, while the absence of contamination of agricultural soil was observed at the control site. The RI values indicated a significant ecological risk of the MLZ and CM sites, a moderate ecological risk of the CFPS and a low ecological risk of the C site. The health risk through different exposure routes (ingestion, inhalation, dermal contact) was assessed in agricultural soil and through fruit and vegetable intake. Dermal contact has been identified as the major contributor to the carcinogenic health risk of soil exposure. The same route was observed as dominant for the non-carcinogenic health risk of MLZ soil exposure, while for three other sites ingestion was the main exposure route. The health risk was the highest for the MLZ and CM soil samples, and lowest for the C soil samples. In the selected fruit and vegetables, only the presence of Cu and Zn was identified, while the concentrations of other metals were below the detection limits of the instruments. Therefore, it was possible to assess only the non-carcinogenic health risk of intake of mentioned plant species. The non-cancerogenic health risk of fruit and vegetables was present for children and adults in all investigated sites, with the exception of the risk for adults in the C site, where the lowest non-cancerogenic health risk for both populations was observed. The largest contributors to the non-cancerogenic health risk in all investigated sites were spinach and lettuce, which can be classified as the best accumulators of heavy metals among the tested species. Bearing in mind the importance of the municipality of Pljevlja as the largest industrial centre in Montenegro, these results can be a good base point for decision-makers to solve priority pollution problems in this town, whose impact on population health is ubiquitous.
Authors Key words:	teški metali, izvori zagađenja, poljoprivredno zemljište, voće i povrće, ekološki rizik, nekancerogeni rizik, kancerogeni rizik
Authors Key words:	heavy metals, sources of pollution, agricultural soil, fruit and vegetables, ecological risk, non-cancerogenic risk, cancerogenic risk
Classification:	504.05/.06:613.63(497.16Pljevlja)(043.3)
Language:	Serbian
Identifier:	29492996
Type:	Tekst.

Abstract:

Ovim radom obuhvaćena je procjena ekološkog i zdravstvenog rizika povezanog sa sadržajem teških metala u poljoprivrednim zemljištima (As, Hg, Pb, Cd, Cu, Zn, Cr) i odabranom voću (jabuka) i povrću (krompir, cvekla, šargarepa, crni luk, zelena salata i spanać), sakupljanim u blizini starog jalovišta rudnika olova i cinka (ROC), termoelektrane koja kao izvor energije koristi ugalj (TEP), otvorenog kopa rudnika uglja (RUP), kao i kontrolnog lokaliteta udaljenog od izvora zagađenja (K) u opštini Pljevlja. Ukupno 50 uzoraka zemljišta i u prosjeku 37 uzoraka svake analizirane biljne vrste sa navedenih lokaliteta sakupljano je u toku jeseni 2020. i 2021. godine. Procjena zagađenja i ekološkog rizika zemljišta vršena je kroz upotrebu indeksa zagađenja (IGeo, Cf, PLI, Er, RI). Navedeni indeksi zagađenja ukazali su na najveću kontaminaciju na lokalitetu ROC, praćenu zagađenjem na lokalitetu RUP i TEP, respektivno, dok na kontrolnom lokalitetu nije uočena kontaminacija poljoprivrednog zemljišta. RI vrijednosti ukazale su na znatan ekološki rizik lokaliteta ROC i RUP, umjeren ekološki rizik TEP i nizak ekološki rizik lokaliteta K. Zdravstveni rizik kroz različite puteve izloženosti (ingestija, dermalni kontakt, inhalacija) procijenjen je u poljoprivrednom zemljištu i kroz unos voća i povrća. Dermalni kontakt je identifikovan kao glavni faktor koji doprinosi kancerogenom riziku izloženosti zemljištu. Ovaj put izloženosti uočen je kao dominantan i za nekancerogeni zdravstveni rizik izloženosti poljoprivrednom zemljištu za lokalitet MLZ, dok je za ostala tri lokaliteta ingestija bila osnovni put izlaganja. Zdravstveni rizik bio je najveći na lokalitetima ROC i RUP, a najniži na kontrolnom lokalitetu. U odabranim vrstama voća i povrća identifikovano je prisustvo samo Cu i Zn, dok su ostali teški metali bili ispod limita detekcije instrumenata. Zbog toga bilo je moguće izvesti samo procjenu nekancerogenog zdravstvenog rizika unosa navedenih biljnih vrsta. Nekancerogeni zdravstveni rizik unosa voća i povrća prisutan je za djecu i odrasle na svim ispitivanim lokalitetima, sa izuzetkom rizika za odrasle na kontrolnom lokalitetu, pri čemu je najniži nekancerogeni rizik za obje populacije rizik uočen na lokalitetu K. Najveći doprinos ukupnom nekancerogenom riziku na sva četiri lokaliteta imali su spanać i zelena salata, koji se mogu klasifikovati kao najbolji akumulatori teških metala među ispitivanim vrstama. Imajući u vidu značajnost Pljevalja kao najvećeg industrijskog centra u Crnoj Gori, ovakvi rezultati mogu biti dobra polazna tačka donosiocima odluka za rješavanje prioritetnih problema zagađenja u ovoj opštini, čiji je uticaj na zdravlje stanovništva sveprisutan.